SA MINIERA DE INGURTOSU

CANTIERI MINERÀRIU DE PUTZU GAL

Fintzas de is tempus antigus sa zona de su campidanu de mesu e cussa de Arbus fiant sfrutadas po ndi bogai sa prata, su zingu e su prumu.In s’Otuxentus nascint is primas minieras e fintzas oindì ndi abarrant is arrestus.In Arbus si podint bisitai is complessus mineràrius de Ingurtosu e Montibèciu.

SA BIDDA DE INGURTOSU

Sa bidda de Ingurtosu s’agatat a sa fini de sa baddi de “is animas” e acabat cun is dunas de Piscinas.Oi est una bidda disamparada, ma in su passau ddoi fiat una de is minieras de prus importu de totu sa Sardigna, aundi biviant giai 5000 personas: traballàt cumenti su tzentru de diretzioni de sa miniera de Ingurtosu e Gennemari.In unu logu prus artu de is àteras domus ddoi fiat unu palatzu nau “su casteddu”, aundi nci fiant cussus chi ghiànt is traballus.S’atividadi de estratzioni est inghitzada in su 1858 e est arribada a sa spainadura prus arta in su cumentzu de su XX sèculu, candu sa miniera fiat de is ingresus. A s’inghitzu de is annus ’50 fiat cumentzada una crisi chi iat portau a sa serrada de is impiantus apustis de binti annus.

CRÈSIA DE SANTA BÀRBARA
Sa crèsia de Santa Bàrbara, cunsagrada a sa patrona de is minatoris e incingiada su 21 maju 1916, fiat fabricada cun su dinai e sa punna de Lord Brassey.

SU PALATZU DE SA DIRETZIONI DE INGURTOSU

Su casteddu s’agatat in sa bia chi arribat de Montibèciu. Portat un’arcu mannu chi  est una genna de intrada simbòlica in sa bidda minerària. Tenit prus pianus, aundi nci fiant is ufìtzius de s’aministratzioni e is tècnicus de sa miniera, ca fiant postus cunforma a sa gerarchia sotziali.

SA LAVERIA BRASSEY

Sa Laveria Brassey, tzerriada fintzas Laveria Naracàuli, iat inghitzau a traballai in is primus mesis de su 1900 e serbiat pruschetotu a traballai sa blenda, po ndi bogai su zingu.

PUTZU GAL

Su cantieri mineràriu de su Putzu Gal in me is annus Binti fiat in manus de un’impresa frantzesa e spagnola, e teniat sa punna de ndi bogai sa blenda de asuta de terra, ca agoa beniat traballada in sa Laveria Pireddu.

Custu putzu est mannu 205 metrus asuta de terra, e tenit in prus una calada de 160 metrus, ca iant fatu apustis chi fiat arribbau a su livellu de su mari.S’impiantu, chi sciacuat is mineralis e ddu su separàt de is scartus, est stètiu po annus meda unu de is prus de importu de sa Sardigna, e dd’ant scordonau in me is annus 70.

APOSENTU DE IS CUMPRESSORIS

In custu aposentu ddoi funt is cumpressoris chi serbiant a portai s’ària cumprìmia a totus is màchinas de totus is gallerias de sa miniera, fìntzas a cussas de prus importu po is minadoris: is perforadoras. Custa màchinas melliorant sa produsidura, ma fadiant maladias medas, pro mori de su pesu mannu chi tocàt a portai po oras meda, sa battidura in sa peturra e su prùniu chi is minadoris depiant respirai. Po custu, ddi narant “boci òminis”. Sa situatzioni si fiat fata mellus cun un’acotzu pneomaticu chi ghetàt àcua in s’arroca, po redùsiri su prùniu.

APOSENTU DE S’ÀRGANU

S’àrganu serbiat po ndi fai pesai e calai is gàbias chi portànt is carretus, is mineralis e is minadoris. In s’ùrtima parti de su putzu ddoi fiat un’aposentu cun un’àteru àrganu, chi portàt sceti is carretus. A s’inghitzu duus operàius averiguànt su sistema : unu si poniat a faci de su putzu po castiai s’àrganu, e s’àteru si poniat aintru po castiai is gàbias. In fatu, gràtzias a s’agiudu de unu sistema chi imperàt s’ àcua, nci fiat sceti unu operàiu ca cuntrollàt is cumandus

SU SISTEMA BEDAUX

Sa paga de s’operàiu fiat fata cun su sistema de Charles Bedaux, est a nai pighendu a cunsideru cantu su minadori traballàt in unu tempus stabiliu. Chi calincunu no arribàt a unu livellu mìnimu, no teniat nisciuna paga, e podiat essi fintzas licentziau e arropau.

SU CILIRU SARDU

Su ciliru fadiat de filtru po scumpangiai is mineralis chi serbiant de cussus chi non serbiant, e fiat imperau pruschetotu de is fèminas. In miniera traballànt fintzas is pipìus, chi fadiant is cosas chi is mannus no nci arrenesciant a fai, cumenti intrai in me is logus strintus meda o imperai ingranàgius cun is manixeddas. Su traballu de is pipius fiat pigau a cunsideru cumenti unu mali netzessàriu, chi serbiat po cuntrastai sa povertadi e sa fàmini. In fatu in is minieras de Monibèciu e Ingurtosu iant portau una manera noba de ndi bogai sa galena e sa blenda, chi si fadiat in tempus diferentis: su materiali si sprimpirinàt in arrogheddus pitius, apustis andàt aintru de molas mannas aundi, cun s’agiudu de s’acua, mudàt in ludu. Custus fiant traballaus cun fainas chìmicas po sceberai sa blenda e sa galena de s’arrefudu e ndi fai su zingu e su prumu (imperendu is forraxis de scallu).

In su 1948 iant fabricau sa tramògia de ciumentu armau po carriai in su càmion.

In su muru si bint is stampus po provai is perforadoris.